Ayna Nöronlar ve Etkileri
Ayna nöron, hem bir hayvan hareket ettiğinde hem de hayvan bir başkası tarafından gerçekleştirilen aynı eylemi gözlemlediğinde ateşlenen bir nörondur. Böylece nöron, sanki gözlemcinin kendisi hareket ediyormuş gibi, diğerinin davranışını “yansıtır”. Bu tür nöronlar, insan ve primat türlerinde ve kuşlarda doğrudan gözlemlenmiştir.
İnsanlarda, premotor kortekste, suplementar motor alanda, primer somatosensoriyel kortekste ve alt paryetal kortekste ayna nöronlarınkiyle tutarlı beyin aktivitesi bulunmuştur. İnsanlarda ayna sisteminin işlevi çok fazla spekülasyon konusudur. Kuşların taklit rezonans davranışlarına sahip oldukları gösterilmiştir ve nörolojik kanıtlar, bir tür yansıtma sisteminin varlığını düşündürmektedir.
Ayna nöronların insana özgü becerilerin gelişmesinde merkezi bir rolü vardır. Gözlemlediğimiz kişiyi taklit edemiyor olsaydık insana özgü yetilerimiz bu kadar gelişmemiş olacaktı. Ayna nöronlar taklit ve bunun aktarımı sonucu; dilin gelişimi, kültürün aktarılması, ilk icatların günümüze kadar yayılması gibi insan evriminde önemli bir yere sahiptir. Ayna nöronların işlevleri toplumsal etkileşim ve empati yönünden de önemli bir rol oynamaktadır.
Empati ve Beden Dili
Bir parkta yürüdüğünüzü hayal edin, çimlerde top oynayan çocuklar olsun. Çocukların oynadığı o top önünüzde yürümekte olan bir insana geldiğinde, sanki size gelmiş gibi tepki verirsiniz. Veya bir yarışı izlerken, sporcular bitiş çizgisine yaklaştıkça sizin kalbiniz de hızla atmaya başlar. Daha bilindik bir şey ise, karşınızdaki kişi yediği bir şeyden iğrendiğinde, yüzünüz sanki siz iğrenmişsiniz gibi şekil alır, hatta bazılarımızda daha ileri gider ve mideleri bulanır. Karşınızda biri esnediğinde, siz de onunla esnersiniz. Acı çeken bir canlı, kendi türünüzden olmayan bir hayvan bile görseniz, içiniz onunkisi gibi cız eder ve acır. bir film izlediğimizde aktörün üzüntüsüyle üzülmemiz, mutluluğu ile mutlu olmamızın artık bilimsel bir açıklaması var. Birbirimizin duygularını kendi beynimizde kopya ediyoruz. Bu nöronlar, birinin beden dilinden ne hissettiğini algılayıp, empati kurmamızı sağlıyor. Bilimsel bir devrim niteliğinde olan bu keşif DNA keşfi kadar önemlidir. Bu mekanizmanın aktivasyonu görsel, işitsel ve motor aktivitelerin beyinde özel bir alanda birbirine bağlanmasıyla oluşmaktadır. Ayna nöronların insanlardaki etkinliğinde iki özelliği öne çıkmaktadır; gözlemlenen hareketin algılanması ve hareketin taklit edilmesi…
Bu iddiayı destekleyen bir araştırma Frans de Waal ve ekibinden geldi. Empati kurabilme yeteneği, benliğimizin farkında olmamızla ilişkilendiriliyor. Bu ekip de ayna nöron sistemlerinin empatiyi de içerdiğini öne sürüyorlar. Kanıtları da, bir başka insanın hareketlerini, duygusal durumunu gördüğümüzde beynimizdeki bazı bölgelerin daha fazla aktivite göstermesi.
Empatik bireylerin duyguları, gözlemlediği duygular karşısında oldukça kuvvetli etkinleşmektedir. Yapılan araştırmalar, daha empatik kişilerin insulayı daha kuvvetli etkinleştirdiğini ortaya koymuştur. İnsulalarını kuvvetli etkileyen kişilerin, tepkileri de daha fazladır. Ama unutulmaması gereken başka bir konu daha var ki, herkes kendi bedensel haritası doğrultusunda kopya eder. Yani herkes kendi duygusal tecrübeleri doğrultusunda karşı taraf ile empati kurabilir.
Stajyer Psikolog Kürşat Mecit Turan
kaynakça
Demir, E. A., & Gergerlioğlu, H. S. (2012). Ayna Nöron Sistemine Genel Bakış. Eur J Basic Med Sci, 2(4), 122-126.
Sümer, V. Ayna Nöronlar: İnsanlar ve hayvanlar, acı çeken birini gördüğünde aynı acıyı deneyimliyor.
Altınbaş, K., Gülöksüz, S., Özçetinkaya, S., & Oral, E. T. (2010). Empatinin biyolojik yönleri. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 2(1), 15-25.
Altinbas, K., Gülöksüz, S., Özçetinkaya, S., & Oral, E. T. (2010). Empatinin Biyolojik Yönleri/Biological Correlates of Empathy. Psikiyatride Guncel Yaklasimlar, 2(1), 15.
