Öz saygı veya benlik saygısı, en özet anlamıyla kişinin kendisi ile ilgili hissettiği şeylere denilmektedir(Özkan, 1994). Gururlu, başarılı, değerli, etkin ya da gayretli hissetmesidir. Fakat öz saygı kendiliğinden ortaya çıkmamaktadır. Kişinin kendine yönelik düşünmesi, kendi yaşantısını gözden geçirmesi, kararlarını sorgulaması ile ortaya çıkmakta yani bir öz eleştiri ve değerlendirmeden sonra fark edilmektedir. Kişinin kendine yönelik yaptığı değerlendirme, onu kendisini kabul edip etmediği, onaylayıp onaylamadığı sonucuna vardırır.
Toplumsal kabullerin de kişinin öz saygısı üzerinde etkileri vardır. Toplumsal çoğunlukta kabul edilen beğenme ve kabul etme ölçütlerine uyup uymadığı ile kişi kendini değerlendirebilmektedir.
Öz saygı seviyesi, kişinin yaşamın getirdiği stres kaynakları ile baş etmesini, hayat rolleri içerisinde etkin bir tutum sergilemesini, aktif çalışma ve sosyal ilişkilenme içinde olmasını ve başarılı olmasını etkilemektedir.
Öz saygısı yüksek bir kişi genellikle enerjik, başarılı ve girişken olmaktadır. Kendisi ile ilgili fikirleri sayesinde kendine güven duygusu yüksek ve kendini sevme potansiyeli yüksektir.
Öz saygısı düşük olan kişi ise, genellikle yorgun, isteksiz ve başarısız olmaktadır. Kendisi ile ilgili düşünceleri negatif olduğu için girişken olmamakta, fırsatları kaçırdığı için ise kendisini başarısız hissetmektedir.
Yüksek benlik saygısı, insanın kendini değerli hissetmesi aynı zamanda psikolojik sağlık için önemli bir referanstır(
Karaırmak, Siviş-Çetinkaya,2011
Ergenlik dönemine kadar kişinin benlik saygısını oluşturan diğerleridir. Yani anne, baba, öğretmen, etkileşim ve ilişki içinde olduğu kişilerdir. Fakat ergenlik dönemi ile beraber yaşanan olaylar sonucunda, kişi kendi hakkındaki inançlarının başkaları tarafından belirlenmesini istemediği ve kendi belirleyeceği sonucuna vardığında durum değişmeye başlamaktadır. Bunu yaparken genellikle kendilerini diğerleri ile kıyaslamaya başlamaktadırlar. Negatif kıyas, kişinin benlik saygısının düşmesine neden olmaktadır. Özellikle ergenlik döneminde gençler bunu fiziksel özelliklerin ve başarılarının kıyası ile yapmaktadırlar.
Çocukluğunda ebeveyn ve diğerlerinin davranış ve tutumları nedeniyle kendilerini değersiz hisseden kişiler, ergenlik döneminde de genellikle olumsuz kendilik değerlendirmesi yaptıkları için, yetişkinlik yaşamında öz saygısı düşük bireyler olabilmektedirler.
ÖZ SAYGI NASIL YÜKSELTİLEBİLİR?
YALNIZ DEĞİLSİNİZ. Dünya üzerinde birçok negatif ebeveyn tutumlarına maruz kalmış insan, eğer öz saygınızın düşük olduğunu hissediyorsanız aynı sizin gibi kendisini değersiz hissedebilmektedir. Örneğin, yapılmış bir araştırmaya göre, dünya üzerinde bulunan kadınlardan yalnızca %4’ü kendisini güzel bulmuştur. Bu konuda yalnız olmadığınızı kabul etmeniz çok önemlidir.
NEYİ DEĞİŞTİRMEK İSTERSİNİZ? Öncelikle kişinin öz saygısının düşük olduğunu düşünmesine sebep olan, kendisi ile ilgili düşüncelerini tanımlaması gerekmektedir. Bu düşüncelerin neden olduğu davranışlar da, bu tanımların yanına eklenebilir. Gerçek özellikleriniz ve kendiniz hakkındaki fikirlerinizi birbirinden ayırmanız gerekmektedir. Bu durumun değişmesi için hangi duygunuzu, fikrinizi değiştirmek için hedef alacağınızı gerçekçi bir biçimde değerlendirmeniz önemlidir.
İÇSEL KONUŞMANIZI DİNLEYİN. Kafanızın içinde bir ses duyuyor gibiyseniz onu dinleyin. Genellikle otomatik bir biçimde meydana gelen ve duygularınızı ve davranışlarınızı etkileyen bu ses şöyle diyor olabilir: “Zayıf biriyim, yeterince yetenekli ya da akıllı değilim.”, “Umarım benim ezik olduğumu düşünmezler.”, “İşimde başarılı olabilmek için mükemmel bir performans sergilemeliyim”. “Neden yeni kişilerle tanışayım ki, beni beğenmeyecekler”.
KENDİNİZ HAKKINDA NE DÜŞÜNDÜĞÜNÜZÜ BELİRLEYİN. Duygularınız da düşünceleriniz gibi gerçekleri doğru bir şekilde yansıtmayan içsel bir diyalog sonucu oluşmaktadır. “Patronum raporumu beğenmediği için kendime çok sinirliyim.” “Çok utanıyorum çünkü patronum yaptığım işi beğenmedi.” “Panikledim çünkü insanlar benim şişman olduğumu düşünüyorlar.”
BENLİK SAYGINIZI DÜŞÜREN FİZİKSEL ETKİLERİ BELİRLEYİN. Yaşadığınız fiziksel etkiler, bu durumu yaşadığınız için hissettiğiniz etkiler olabilmektedir. Aşağıdaki durumlardan yaşadığınız şeyler olabilir: Uyuyamıyorum, çoğu zaman kendimi yorgun hissediyorum, vücudum çok gergin, yeni biri ile karşılaştığımda şunlar oluyor: terliyorum, başım dönebiliyor, nefesimi kontrol edemeyebiliyorum, kızarabiliyorum, kalbim hızlı atabiliyor.
DAVRANIŞLARINIZI DEĞERLENDİRİN. Davranışlarınızı düşük öz saygınızın etkileyip etkilemediğini belirlemeniz, bu durumun çözümü için çok önemlidir. Bir davranışınızı gözden geçirin. Örneğin, fazla dışarı çıkmıyorum. (NEDEN) Çünkü insanlarla karşılaşmak istemiyorum. Sınıfta söz hakkı almıyorum. (NEDEN)Çünkü yanlış bir şey söylersem benimle dalga geçebilirler.
OLUMSUZ DÜŞÜNCELERİNİZİ TANIMLAYIN. Farkında olmasanız bile kendiniz hakkındaki negatif düşünceleriniz, sizi düşük özgüven ve özsaygı içerisinde hapsedebilir. Bu düşüncelerinizi fark edebilirseniz, ne zaman böyle düşündüğünüzü anlayabilir ve bunların nasıl üstesinden geleceğiniz konusunda yollar bulmaya çalışabilirsiniz.
YANINIZDA OLUMSUZ DÜŞÜNCELERİNİZİ SİZE SÖYLEYEN BİR ARKADAŞ HAYAL EDİN. Yanınızda size sizin düşüncenizi size ifade eden bir arkadaşınız oluğunu düşünün. Size sen başarısız birisin, sen çok şişmansın, sen yapamazsın vb. diyor. Ne hissedersiniz? Tam olarak kendinize bunu hissettiriyorsunuz.
GENELLEMEKTEN KAÇININ. Sürekli benim başıma böyle şeyler geliyor. Şanslı olsam böyle mi olur… Bu gibi genellemeler kendiniz hakkındaki inançlarınızı değiştirip, pekiştirdiğinden bunu yapmaktan sakınmanızda fayda var.
SÜREKLİ KIYAS YAPMANIZA NEDEN OLAN DÜRTÜYÜ FARK EDİN. Sürekli kıyas yapmak, kişinin herkes iyi ben kötüyüm diye düşünmesine yol açmaktadır. Kişi her kıyas yaptığında, kendisi ile ilgili düşündüğü negatif durumları pekiştirmektedir. Kıyaslarınızı fark edin ve onları yapmamaya gayret edin. Çünkü her kıyas sonrasında kendinize “yetersizsin” diyorsunuz.
NEGATİF BİR YAŞANTI HEP NEGATİF DURUMLAR YAŞAYACAĞINIZI GÖSTERMEZ. Dersi geçmek için yeterli olmayan bir not almış olmanız, hep yetersiz not alacağınız anlamına gelmez.
AKIL OKUMAYIN. Gerçekçi olun. Kimse kimsenin aslında ne düşündüğünü bilemez. O kişinin sizinle ilgili ne düşündüğünü düşünüyorsanız, aslında bunu varsayan sizsiniz.
SABIRLI VE UMUTLU OLUN. Alışkanlıkların değişmesi zaman ister. Kendinize zaman verin. Kendinize nasıl davranılmasını istiyorsanız, öyle davranın.
GERÇEKLER VE SİZİN DÜŞÜNCELERİNİZ ARASINDAKİ AYRIMI YAPIN. Gerçekler kanıtlanabilir. Kaç yaşında olduğunuzun kanıtı vardır. Fakat aptal olduğunuzun yoktur. Düşüncelerinizin kanıtı yoktur. Hatalarınız sizin aptal olduğunuzu düşünmenize sebep olabilir. Ancak hata yapmanıza neden olacak gerçekler de olabilir. Örneğin o dönemde yaşadığınız olumsuz bir olaydan dolayı dalgın olmanız. Bu sizi aptal yapmaz.
Klinik Psikoloji Uzm. & Aile Danışmanı Hatice Ünal Demir
Kaynakça
- Karaırmak, Özlem, Siviş- Çetinkaya, Rahşan. Benlik Saygısının ve Denetim Odağının Psikolojik Sağlamlık Üzerine Etkisi: Duyguların Aracı Rolü. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi 2011, 4 (35), 30-43.
- ÖZKAN, İshak. Benlik Saygısını Etkileyen Etmenler. Düşünen adam dergisi, 1994, 7 (3): 4-9.
- www.wikihow.com
