Bağımlılığa yol açan maddeler şunlardır:
Alkol, sigara, esrar, uçucu maddeler, eroin, morfin, ketamin, meskalin, metamfetamin, steroidler, kokain, rophynol( roche), LSD, fensiklidin, metilfenidat, sihirli mantarlar, extazi ve uçucu maddelerdir.
Madde ile ilgili bozukluklar iki alt başlık altında incelenebilir. Bunlardan ilki madde kullanım bozuklukları ikincisi ise maddenin yol açtığı bozukluklardır.
- A) Madde kullanım bozukluğu: Maddeye ilişkin belirgin sorunlara karşın bireyin madde kullanmaya devam etmesi ile ilişkili bilişsel, davranışsal ve ruhsal belirtilerin toplamıdır.
Yoksunluk: Uzun ve ağır bir kullanım periyodundan sonra maddenin kan ve doku konsantrasyonu azaldığında ortaya çıkan belirtilerdir.
Tolerans: İstenen etkiyi sağlamak için belirgin olarak artan miktarlarda madde kullanım gereksinimi ve aynı ölçüde madde kullanımının sürdürülmesine karşın beklenen etkinin sağlanamaması olarak açıklanmaktadır.
- B) Maddenin yol açtığı bozukluklar
❖Entoksikasyon
❖Yoksunluk ve maddenin yol açtığı ruhsal bozukluklar
❖Psikozla giden bozukluklar
❖İkiuçlu ve ilgili bozukluklar
❖Takıntı-zorlantı ve ilişkili bozukluklar
❖Uyku bozuklukları
❖Cinsel işlev bozuklukları
❖Delirium ve nörobilişsel bozukluklar
Madde bağımlılığının oluşma süreci
Deneme => zaman zaman kullanma => düzenli kullanma => bağımlılık
1)Deneme evresi:Keşif evresi
2)Arasıra ve eğlence amaçlı:öforiyi arama evresi
3)Düzenli kullanım evresi:Zihin maddenin etkisi ile meşguldur,bu evrede kullanım üzerinde kontrol zayıflamıştır. Tolerans gelişir. Psikososyal işlevler bozulur.
4)Günlük kullanım:Artık öfori aradığı için değil olumsuz etkilerden kurtulmak için kullanır bu da bağımlılk geliştiği evredir.
Risk Faktörleri
Bireysel risk faktörleri: Erken yaşta başlama, Travmaya maruz kalma,prenatal sigara ve diğer maddelere maruz kalma.
Aile ile ilgili risk faktörleri: ihmal,şiddet,ilgisizlik,kontrolsüzlük
Toplumla ilgili(kolay ulaşma,media,kuralların esnek olması,ekonomik yoksunluk)
Okul ve akranla ilgili:Akademik başarısızlık,madde kullanan akranlar,erken yaşta antisosyal davranışlar
Psikiyatrik Bozukluklar:DEHB+Davranım bozukluğu
Koruyucu Faktörler
* Yüksek IQ
* Destekleyici aile
* Toplumsal değerlere bağlılık
* Gelecek planlarının olması
* Benlik saygısı iyi olması
Tedavi Hedefleri
Amaç: Maddeden uzak kalmak,azaltmak değil. Kontrollü Kullanım tedavi hedefi değildir.
Hastanın madde kullanımı ile baş etmesine yönelik becerilerinin arttırılması hedeflenir.
MKB tedavisi üç döneme ayrılmaktadır :
* Detoksifikasyon dönemi (Yoksunluk belirtileri ile başetme)
* İyileşmenin sağlanması dönemi (aşerme ile başetme,yeni davranış modeli geliştirme)
* Korunma dönemi
Tedavi biçimi olarak yataklı, ayaktan ve rehabilitasyon şeklinde uygulama yapılabilir.
Madde kullanım bozukluklarında tedavide başarı için kapsamlı bir biyopsikososyal yaklaşım olmalıdır. Tedavi yöntemleri arasında farmakoterapi, motivasyonel güçlendirme tedavisi bilişsel davranışçı tedavi (BDT), aile terapileri etkili sonuçlar verir.
Alkol, sigara, esrar, uçucu maddeler, eroin, morfin, ketamin, meskalin, metamfetamin, steroidler, kokain, rophynol( roche), LSD, fensiklidin, metilfenidat, sihirli mantarlar, extazi ve uçucu maddelerdir.
Madde ile ilgili bozukluklar iki alt başlık altında incelenebilir. Bunlardan ilki madde kullanım bozuklukları ikincisi ise maddenin yol açtığı bozukluklardır.
- A) Madde kullanım bozukluğu: Maddeye ilişkin belirgin sorunlara karşın bireyin madde kullanmaya devam etmesi ile ilişkili bilişsel, davranışsal ve ruhsal belirtilerin toplamıdır.
Yoksunluk: Uzun ve ağır bir kullanım periyodundan sonra maddenin kan ve doku konsantrasyonu azaldığında ortaya çıkan belirtilerdir.
Tolerans: İstenen etkiyi sağlamak için belirgin olarak artan miktarlarda madde kullanım gereksinimi ve aynı ölçüde madde kullanımının sürdürülmesine karşın beklenen etkinin sağlanamaması olarak açıklanmaktadır.
- B) Maddenin yol açtığı bozukluklar
❖Entoksikasyon
❖Yoksunluk ve maddenin yol açtığı ruhsal bozukluklar
❖Psikozla giden bozukluklar
❖İkiuçlu ve ilgili bozukluklar
❖Takıntı-zorlantı ve ilişkili bozukluklar
❖Uyku bozuklukları
❖Cinsel işlev bozuklukları
❖Delirium ve nörobilişsel bozukluklar
Madde bağımlılığının oluşma süreci
Deneme => zaman zaman kullanma => düzenli kullanma => bağımlılık
1)Deneme evresi:Keşif evresi
2)Arasıra ve eğlence amaçlı:öforiyi arama evresi
3)Düzenli kullanım evresi:Zihin maddenin etkisi ile meşguldur,bu evrede kullanım üzerinde kontrol zayıflamıştır. Tolerans gelişir. Psikososyal işlevler bozulur.
4)Günlük kullanım:Artık öfori aradığı için değil olumsuz etkilerden kurtulmak için kullanır bu da bağımlılk geliştiği evredir.
Risk Faktörleri
Bireysel risk faktörleri: Erken yaşta başlama, Travmaya maruz kalma,prenatal sigara ve diğer maddelere maruz kalma.
Aile ile ilgili risk faktörleri: ihmal,şiddet,ilgisizlik,kontrolsüzlük
Toplumla ilgili(kolay ulaşma,media,kuralların esnek olması,ekonomik yoksunluk)
Okul ve akranla ilgili:Akademik başarısızlık,madde kullanan akranlar,erken yaşta antisosyal davranışlar
Psikiyatrik Bozukluklar:DEHB+Davranım bozukluğu
Koruyucu Faktörler
* Yüksek IQ
* Destekleyici aile
* Toplumsal değerlere bağlılık
* Gelecek planlarının olması
* Benlik saygısı iyi olması
Tedavi Hedefleri
Amaç: Maddeden uzak kalmak,azaltmak değil. Kontrollü Kullanım tedavi hedefi değildir.
Hastanın madde kullanımı ile baş etmesine yönelik becerilerinin arttırılması hedeflenir.
MKB tedavisi üç döneme ayrılmaktadır :
* Detoksifikasyon dönemi (Yoksunluk belirtileri ile başetme)
* İyileşmenin sağlanması dönemi (aşerme ile başetme,yeni davranış modeli geliştirme)
* Korunma dönemi
Tedavi biçimi olarak yataklı, ayaktan ve rehabilitasyon şeklinde uygulama yapılabilir.
Madde kullanım bozukluklarında tedavide başarı için kapsamlı bir biyopsikososyal yaklaşım olmalıdır. Tedavi yöntemleri arasında farmakoterapi, motivasyonel güçlendirme tedavisi bilişsel davranışçı tedavi (BDT), aile terapileri etkili sonuçlar verir.
Stajyer Psikolog Kürşat Mecit Turan
Kaynakça
| Güleç, G., Köşger, F., & Eşsizoğlu, A. (2015). DSM-5’te alkol ve madde kullanım bozuklukları. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 7(4), 448-460. | |
Ögel, K. (2005). Madde kullanım bozuklukları epidemiyolojisi. Türkiye Klinikleri Dahili Tıp Bilimleri Dergisi Psikiyatri, 1(47), 61-4.
Karakuş, G., Evlice, Y. E., & Tamam, L. (2012). Psikiyatri kliniğinde yatan hastalarda alkol ve madde kullanım bozukluğu sıklığı. Cukurova Medical Journal, 37(1).
BAŞAY, Ö., Yüncü, Z., BAŞAY KABUKÇU, B., Öztürk, Ö., & Aydin, C. (2016). Alkol-madde kullanım bozuklukları olan ergenlerin kişilik özellikleri. Anatolian Journal of Psychiatry/Anadolu Psikiyatri Dergisi, 17(2).
